ჯაჭვლიანის ჯაჭვი (განსხვავებული აზრი)

სოსო და ბადრი ჯაჭვლიანების სვანური სლაიდ-შოუ

6 მარტს კინოთეატრ ”ამირანსა” და ”რუსთაველში” ძმების, სოსო და ბადრი ჯაჭვლიანების მხატვრული ფილმის პრემიერა შედგა. ჯაჭვლიანების ”სვანი”, ერთის მხრივ, საინტერესოა როგორც სოციოლოგ-ფსიქოლოგებისთვის, ისე ქართველი მაყურებლისთვისაც, რომლებიც კინოეკრანიდან გაეცნობიან სხვანეთის ბუნებასა და მთაში დღემდე შემორჩენილ ადათ-წესებს - სიტყვის ფასსა და მისი გაუფასურების შემთხვევაში სისხლის აღებას. საინფორმაციო გამოშვების წყალობით ტელემაყურებელმაც, მით უმეტეს ტურისტებმაც კარგად გაიცნეს სვანეთის, განსაკუთრებით კი სვანი კაცის ბუნება და, სავარაუდოდ, ჯაჭვლიანების ”სვანი” ვერ შეასრულებს ქვეყნის სავიზიტო ბარათისა და მოსაწვევის ფუნქციას.

ძმები ჯაჭვლიანები არც ძმები კოენები არიან და არც ძმები ვაჩოვსკები. სიმართლე ითქვას, ამის პრეტენზია არც სოსო და ბადრი ჯაჭვლიანებს უნდა ჰქონდეთ, მით უფრო, რომ მათ შემოქმედებას კინოსთან ირიბი თუ პირდაპირი, მაგრამ მაინც ზედაპირული კავშირი აქვს. ”სვანი” მთის ბუნების, არაჩვეულებრივი ლანდშაფტების, თვითმყოფადი და ჯერ კიდევ ხელუხლებელი ადგილების სლაიდ-შოუს ჰგავს. სამწუხაროდ, ამ სლაიდ-შოუში ტექსტს ისეთივე დატვირთვა აქვს, როგორიც დიაფილმზე აღბეჭდილ ტიტრებს... მსახიობების დიალოგი დეკლრირებას უფრო ჰგავს, ვიდრე ”ცოცხალ” საუბარს - ერთი ასრულებს თავის სათქმელს, ახლა მეორის ჯერია და ასე გრძელდება თითქმის საათნახევარი.

ეს ის მძიმე ჯაჭვია, რომელიც ჯაჭვლიანების კინოენას აკავებს და რომელსაც ფილმის მანძილზე ერთი წუთითაც ვერ წყვეტენ. მათი კინო კინოთეორიისა და, რაც მთავარია, პრაქტიკის მიღმა დგას. თუმცა ეს ის ნაივური კინო არ არის, რომელსაც გოდერძი ჩოხელის ფილმებით ვინცობთ; ეს უფრო ექსპერიმენტული კინოა... ექსპერიმენტულიც იმ თვალსაზრისით, რომ მაყურებელზე ცდებს ატარებენ - რამდენად გამძლეა, რამდენად ტოლერანტულია... რამდენად გადაიხდის საკუთარი თავის გამოსაცდელად შვიდ ლარს, ან უფრო მეტს.

ფილმში ჯაჭვის გაწყვეტა მით უფრო რთულია, რომ აქ სვან მონტეკისა და კოპულეტის ”ნათესაურ” (თუ მონათესავე) კლანებს შორის ინცესტუალურ კავშირზეა ლაპარაკი. ინცესტუალური კავშირი დამახასიათებელი იყო პირველყოფილი საზოგადოებისთვის, მცირე და დახურული სოციუმისთვის, რომელშიც არჩევანს განსაზღვრავდა ადგილი და პირიქით... დასკვნა თავად გამოიტანეთ - ლამის ანეკდოტური სიტუაცია, რომელშიც ხანდახან უაღრესად (თუ არა უკიდურესად) მორალისტური პოზიცია გინდა დაიკავო - რას ერჩიან ფილმის ”ანტიგმირებს”? ინცესტუალური კავშირი იკრძალება და ისჯება როგორც მიწიერი კანონით, ისე ღვთის რჯულით. ღმერთი შიში კი სვანეთში დღემდე დიდია. რა ვქნათ ახლა? სამწუხაროა, რომ ფილმში სიყვარულმა გამოხატვის სხვა გზა და ხერხი ვერ ჰპოვა. ინცესტი ის უკიდეურესი სიყვარულის ფორმაა, რომელიც ჯაჭვლიანების სლაიდ-შოუში ჩანს და თან, ვშიშობ, ერთადერთი ნათელი წერტილია, რომელსაც გულმოდგინეთ შლიან სცენარიდან საშლელით.

სალომე გასვიანი სწორედ ის მარიტაა, რომელმაც იგივე ბედი გაიზიარა და აბულაძის ფილმიდან ჯაჭვლიანების სლაიდ-შოუში გადმოინაცვლა. ჩანს, აბულაძესთან თანამშრომლობას არ ჩაუვლია უკვალოდ, მაგრამ სხვაობა დიდია. მით უფრო, რომ აბულაძის დინამიზმის შეგრძნება ჰქონდა, აქ კი კამერა უკიდურესად სტატიკურია; იქ კამერა აღმაფრენას განიცდის, აქ კი, მთაში მიმდინარე გადაღებების მიუხედავად, კამერა დამიწებულია და აღმაფრენის პერსპექტივაც არსად ჩანს.

სვანური სლაიდ-შოუ ტყუილად არ მიხსენებია. ფილმს კინოსთან იმდენივე აქვს საერთო, რამდენიც მე რომანოვების დინასტიასთან. ფილმის ანოტაციასაც ასე დავწერდი: ნატვრის ხე + რომეო და ჯულიეტა + ჩიტო-ჩიორას ზღაპარი + პატარძალი იყო შავებში - შეთავსება = კინოანეკდოტი და შავი იუმორი. ვერც ერთი ზემოხსენებული ვერ უწევს სრულფასოვან დონორობას ფილმსა და სცენარს, რადგან ლოგიკის ირაციონალურით ჩანაცვლება და პირიქით, წარმოუდგენელია. ეს არათანაფარდი ცნებებია. სწორედ ამიტომ კინოდარბაზში ხანდახან ჰომერულად იცინოდნენ და ამის შემდეგ აღარავინ მითხრას, რომ ბრიტანელებს აქვთ სპეციფიკური იუმორი. არც ჩვენ გვქონია მაინცდამაინც ჯანსაღი და გასაგები, თუკი იმაზე ვხალისობთ, რაც ფილმში ხდება. ვფიქრობ, ამ სპეციფიკური იუმორის ზოგადად ქართული იუმორის ანთოლოგიაში ინტეგრირება საკმაოდ ჭირვეული პროცესი იქნება.

ფილმს ლოგიკა თითქმის არ გააჩნია. ჯაჭვლიანი გაურბის თემის, სხვა კლანის რისხვას რუსეთში და თავს აღწევს სიკვდილს. შემდეგ ჯარში მიდის, იქ სერჟანტს გალახავს და ციხის თავიდან დასაღწევად თავის რუს ძმადნაფიცთან ერთად სვანეთში იხიზნება... სად არის აქ ლოგიკა? თუ არის, ოღონდ პრინციპით ”შეჩვეული ჭირი მირჩევნია შეუჩვეველს” და არა მამა-პაპური ”ჩემი სახლი - ჩემი ციხესიმაგრეა”? მეორეს არც მე ვეთანხმები და არც პატივცემული ლოგიკა, რადგან მეორე პრინციპის აქსიომატიზაცია რთულია, როდესაც ფილმში ოჯახის ყველა წევრს გიკლავენ.

სოსო და ბადრი ჯაჭვლიანების, სალომე გასვიანის გარდა ფილმში ონისე ონიანი და ელგუჯა ბურდულიც მონაწილეობენ. ბურდული უხუცესის როლს, ხოლო ონისე ონიანი უბნის ინსპექტორის როლს ასრულებს. ქართული კინოს ერთ-ერთი ცოცხალი ლეგენდა და უხუცესი, ელგუჯა ბურდული მხოლოდ მაშინ ჩნდება ეკრანზე, როდესაც კლანებს შორის მტრობა პიკს აღწევს. ეს სცენა შერიგება-გარიგებას ჰგავს, რადგან კონფლიქტის განმუხტვა არ ხდება ურთიერთპატიების ნიადაგზე. დაზავება აფხაზეთის ომის ფონზე ხდება. შესაბამისად, კათარზისზე ლაპარაკიც ზედმეტია, რადგან კონფლიქტი კვლავ არსებობს და ამჯერად უკვე ნეგატიური მუხტის აკუმულაციას ვადევნებთ თვალ-ყურს, რომელიც გადამტერებულ თემში მოთმინების ფიალის გავსების შემთხვევაში ძაბრის პრინციპით მხოლოდ ერთ გასავალს ჰპოვებს - შურისძიებას. ამ მხრივ ფილმის ფინალიც ადვილი ამოსაცნობია.

აფხაზეთის თემა ფილმში ნახევარტონში ჟღერს. აფხაზეთის ომის შესახებ რადიოგადაცემიდან ვიტყობთ და რეჟისორი კლანებს შორის შირიგების მოტივაციას სწორედ ამაზე აგებს. ახლა ჩვენი მტრობის დრო არ არის! ქართველები აფხაზეთში ომობენ, - ამბობენ ისინი. მაგრამ ამის შემდეგ სვანეთის გავლით არც დევნილების მრავალათასიან გრძელ კოლონას გვიჩვენებენ და არც გზაში შიმშილისა და წყირვილისგან, ძირითადად კი სტიქიისგან დაღუპულ ადამიანებს. შესაბამისად, ქართველების გადარჩენა ისეთი ზედაპირული თემა აღმოჩნნდა ფილმში, რომ მის ფონზე რეჟისორმა გვარის გადარჩენის თემის გაძლიერება არჩია. სიმართლე ითქვას, აქ ეგოიზმი არაფერ შუაშია. უბრალოდ გვარის სიკვდილს მთაში ყველაზე მტკივნეულად განიცდიან, რადგან მთა დაცარიელდა... მოკვდა. თუმცა აფხაზეთის თემაც უფრო მეტ აქცენტირებას ითხოვს, ვიდრე რადიოშეტყობინების გაჟღერება!

და მაინც, ჟაჭვლიანების მხატვრული ფილმი ”სვანი” ბევრ საფიქრალს გიჩენს. ჩემთვის მთავარია რა ბედი ეწევა სვანეთში ქართველისა და რუსი გოგონას სიყვარულის შედეგად დაბადებულ ახალშობილს, რომელსაც ფილმის ფინალში მამას უკლავენ. რა კათარზისზეა ლაპარაკი, როდესაც ლამის მიზანთროპული გულგრილობით აფიქსირებ გარდაუვალ ფაქტს - მსხვერპლშეწირვა გრძელდება, შურისძიება გენეტიკაში გვაქვს... თოფის ქუხილი ერთადერთია რაც რეალისტურად ჟღერს ფილმში და, სამწუხაროდ, ის ერთადერთი საერთო ენაა, რომლითაც ერთმანეთს ელაპარაკებიან გმირები. აქ თურმე კომუნიკაციის პრობლემაც ყოფილა... ამის მერე ”მაგთის” მობილური, უსაზღვრო და, რაც მთავარი, უსაფრთხო კავშირის სარეკლამო ტიხარი მახსენდება - რომელიც ამ შემთხვევაში ცალსახად გულისხმობს - შენ თოფი რად გინდა! შენ მობილურიც გეყოფა...