საფეთქელთან მიტანილი ”რევოლვერი”

გაი რიჩი – "ბრიტანელი ტარანტინო” და ხულიგნური კინოს აპოლოგეტი

თავისთავად, კინომოდა არსებობდა და არსებობს, მაგრამ მის ჩარჩოში მოქცეული ცალკეული ინდივიდების დიდება ისეთივე წარმავალია (და გარდამავალი), როგორიც სეზონური სამოსის. სიმართლე ითქვას, ბრიტანელი გაი რიჩის ხელწერა იმაზე მეტ მოლოდინს ქმნიდა, ვიდრე უბრალო კინომოდის მოვლენა, მაგრამ ბოლო ფილმმა (`რევოლვერი”) საკულტო რეჟისორს წარმავლობის დაღი დაასვა. კინომოდასა და კინოტენდენციის შორის სხვაობა დიდზე – დიდია. ფაქტობრივად, `დოგმის” კინომანიფესტის გაჟღერების შემდეგ ეს არსებითი სხვაობა კონკურენციის მიღმა ტოვებს, მართალია კალიგრაფიული სიზუსტით შესრულებული, მაგრამ მეტწილად ერთჯერადი ფილმების რეჟისორებს.

ასეთ განაჩენს გაი რიჩის ფანები ცხარედ აპროტესტებენ სხვადასხვა ფორმით ამა თუ იმ კინოფორუმზე, მაგრამ საპირისპირო კონტრარგუმენტების წონადობა იმდენად მცირეა და იმდენად მსუბუქი, რომ ერთი იოტითაც ვერ ანეიტრალებს განაჩენის სიმძიმეს – დაღვინებული გაი რიჩი ძმრის ფასადაც აღარავის უნდა...

თუმცა, ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ რიჩიმ შეინარჩუნა ორიგინალურობა, თვითმყოფადი სტილი, სპეციფიკური ბრიტანული იუმორი და ა.შ. და ა.შ. მაგრამ სხვა პლიუსების მიწერისას, რომელიც, ფაქტობრივად, ნულდება ზოგადად რეჟისორის ბოლოდროინდელი შემოქმედების ფონზე, ივიწყებენ თვალშისაცემ ნაკლს – ა’ლია ტარანტინოს სტილს, ან უკიდურეს შემთხვევაში მის კლონირებას, რომელმაც ბრიტანეთში გაი რიჩის `ბრიტანელი ტარანტინოს” წოდება მოუპოვა. ამის შემდეგ რიჩის აბსოლუტურ თვითმყოფადობაზე აქცენტის გაკეთებაც ჭირს, მით უმეტეს, რომ ამ ორ რეჟისორს შორის სხვაობა თუ მსგავსება იმდენივეა, რამდენიც ბურატინოსა და პინოკიოს შორის... ანუ, მსგავსება არის, თუმცა სხვაობაც დიდია.

ნებისმიერ შემთხვევაში, ტარანტინო პირველი იყო და ამ მარათონში ესტაფეტა არავისთვის გადაუცია. გაი რიჩის და ტარანტინოს დახასიათებისას კრიტიკოსები ორი სიტყვით შემოიფარგლებიან ხოლმე – ტენდენცია და სტაგნაცია. ერთი მეორის სინონიმი რომ არ არის, ორივე რეჟისორმა კარგად იცის, მაგრამ ტარანტინო თუ უმა თურმანისთვის და მის წყალობით შედარებით კარგ ფილმებს იღებს, გაი რიჩი მადონასთვის და მის გამო საკუთარი იმიჯით რისკავს... ფილმების `ბანქო, ფული და ორი ლულა” და `დიდი კუში” თავბრუდამხვევი წარმატების შემდეგ გაი რიჩიმ კინოში მადონას პოზიციების გამყარებას მიჰყო ხელი და, რასაც ჰქვია, ინანა. 2002 წელს ოქროს ბიჭუნამ, გაი რიჩიმ სპეციალურად მადონასთვის და მისი მონაწილეობით ფილმი `წყალწაღებულები” (შწეპტ აწაყ – ადეკვატური თარგმანის ძიებაში შესაბამისი მხოლოდ `წყალწაღებულები” მაგონდება. მით უმეტეს, რომ რიჩიმ ამ ფილმთან ერთად თავისი იმიჯის 50%-იც `წყალს გააყოლა”. შესაბამიისად, ფილმის ასეთი თარგმანი სავსებით ადეკვატურია) გადაიღო. ფილმმა სრული კრახი განიცადა არა მხოლოდ ბრიტანეთში, არამედ მსოფლიო კინოგაქირავებაშიც. გაი რიჩის მიერ მადონას მისამართით გაცემული ეს თავისებური რენესანსი ათიდან ათმა კრიტიკოსმა დაიწუნა (2002 წელს ყველაზე ცუდი ფილმის ნომინაციაში ფილმმა `ოქროს ჟოლოც” კი მიიღო). უსიამოვნება გაგრძელდა - ფილმის გამო, პლაგიატის ბრალდებით, წყვილი საერთაშორისო სკანდალშიც კი გაება, მაგრამ პორნოინდუსტრიაში ფეხადგმული მადონასთვის სკანდალი ისეთივე სტიქია აღმოჩნდა, როგორიც სცენა, რომელზეც ის კარგა ხანია ღირებულს აღარაფერს ქმნის...

სამწლიანი დუმილის შემდეგ კი გაი რიჩიმ ახალი ფილმი გადაიღო, რომელსაც, სულ მცირე, მისი შელახული რეპუტაციის რეაბილიტაცია ევალებოდა. 2005 წელს მაყურებელმა პირველად იხილა `რევოლვერი”, რომელსაც არაერთგვაროვანი შეფასება მოჰყვა. მაგალითად, რიჩის მორიგი რეფლექსიები ბანქოსა და განგსტერებზე ერთ-ერთ რუსულ კინოფორუმზე მოკლედ და ლაკონურად შეაფასეს - Фильм о разводке, где гай ричи развел зрителя на бабки... თავისთავად ცხადია, რომ გადახდილი ფასისა და შეძენილი ფასეულობის არათანაფარდობის შემთხვევაში მაყურებელი განსაკუთრებით მგრძნობიარე ხდება და გარკვეულ წილად კარგავს რეჟისორისადმი ლოილურობას. ნდომა მცირდება და მასთან ერთად კინოდარბაზში მაყურებელიც იკლებს... ამის შემდეგ რეჟისორი მოდიდან გადადის, ხდება ძველმოდური და ასაკთან ერთად მისი შემოქმედება მარაზმატულ ინტონაციას იძენს. თუმცა, გაი რიჩის ჯერ კიდევ აქვს შანსი, ჯერ კიდევ დარჩა საკოზირე ბანქო ხელში. მთავარია, რომ ეს სწორი და გათვლილი სვლა იყოს, რაც, ჰოროსკოპის ენით რომ ვილაპარაკოთ, იმას ნიშნავს, რომ ახლო მომავალში იგი ბანქოსა და განგსტერებზე ფსონის გაკეთებას უნდა ერიდოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, არავინ იტყვის იმას, რომ `ყველაფერი ახალი - კარგად დავიწყებული ძველიაო”. მასაც დაივიწყებენ და მის ადგილას ახალი კულტი შეიქმნება – მოდური.

გაი რიჩის შემოქმედების კრიტიკის დროს არ უნდა დაგვავიწყდეს მისი ერთგული ფანების სპეკულაციური იერიშები და მარტინ სკორსეზეს შემოქმედებასთან პარალელის გავლების ამაო მცდელობა. ამბობენ – მარტინ სკორსეზე ყოველთვის ხოტბას ასხამდა განგსტერებსა და მაფიოზებს. მეტიც, ზოგ მის ფილმი აშკარად ვალის მოხდის ხასიათი აქვს (`კარგი ბიჭები”, `კაზინო”) და ამის გათვალისწინებით გაი რიჩის ფილმების კრიტიკა უკიდურეს სუბიექტურობაში არ უნდა გადადიოდეს. სკორსეზესგან განსხვავებით, გაი რიჩის ფილმებში მსუბუქი ირონია, მეტიც, რეჟისორის თვითირონია და სპეციფიკური ბრიტანული შავი იუმორი მაინც სუფევსო...

სიმართლე ითქვას, ასეთი რამ იშვიათად მსმენია. კინოხელოვნებაში გათვითცნობიერებული მაყურებელი, მით უმეტეს, კინომანი ნაკლებად ავლებს პარალელებს სკორსეზესა და რიჩის შორის თუნდაც იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ გაი რიჩის წმინდა კლიპური (და არა კინემატოგრაფიული) ცნობიერება ამდაგვარი ინსინუაციების საბაბს არ უნდა იძლეოდეს. კლიპური ცნობიერება და ესთეტიკა, უნდა ვაღიაროთ, მართლაც რიჩის საფორმო ნიშანია, ხოლო რაც შეეხება სპეციფიკურ ბრიტანულ იუმორს – ის ამერიკულ ფილმებში გაბატონებული ე.წ. ტუალეტის იუმორს ესაზღვრება და რიჩის ფილმებს ხანდახან კინოანეკდოტის სტატუსს ანიჭებს.

გაი რიჩი ნამდვილად არ არის გამონაკლისი. თანამედროვე კინო ეს ამბიციების ჭიდილია კინოეკრანზე. ამასთანავე უნდა ითქვას, რომ საკმაოდ დაუსაბუთებელი და უტრირებული, საკუთარი თავის გადაფასებით გართული მსახიობები და რეჟისორები თავისი ღრმა რწმენით მიიწევენ იმ გვირაბის ბოლოსკენ, სადაც მათ სინათლის სხივი ელანდებათ. მას შემდეგ, რაც კინოკომიკოსმა ჯიმ კერიმ მისტიკურ ტრილერში მოსინჯა თავისი ძალები, თავს ზემოთ ხტომა რა გასაკვირია. ამიტომ `დაღვინებული” გაი რიჩის `რევოლვერსაც” გაგებით მოეკიდნენ და რეჟისორის უღიმღამო მცდელობა – გადალახოს ინტელექტუალური ბარიერი – მხოლოდ ნახევარტონში გააკრიტიკეს. ეს საკმარისი აღმოჩნდა იმისთვის, რომ `რევოლვერს” ელიტარული სტატუსი შესძენოდა და შესულიყო იმ ფილმებს შორის, რომელსაც `ყველა ვერ გაუგებს და ერთი ნახვით ვერ ჩასწვდება”.

მართლაც, `რევოლვერი” – ფილმი ჭადრაკსა და განგსტერებზე... ან კიდევ გაი რიჩის მორიგი რეფლექსიები წაგებულ და გამარჯვებულ მხარეზე შესაძლოა იმაზე მეტ პრეტენზიას აცხადებს კინოფილმის სტატუსზე, ვიდრე თავის დროზე ჰქონდა ფილმს `დიდი კუში” და `ბანქო, ფული და ორი ლულა”, მაგრამ `რევოლვერის” შემთხვევაში სათაური ორივე ფილმთან წამგებიან პოზიციაშია. აბსოლუტურად გაუგებარია, რატომ `რევოლვერი”? ალბათ, მაინც იმიტომ, რომ მთელი ფილმი საკუთარ თავთან (ან კიდევ, ალტერ-ეგოსთან) რუსული რულეტის თამაშს წააგავს, რომელშიც მთავარი გმირი (გაი რიჩის აღმოჩენა – ჯეისონ სტეთჰემი) შიზოფრენიულ დუელში იმარჯვებს საკუთარ ალტერ-ეგოსთან.

ვინც ამ პრობლემას არასოდეს შეხებია (შიზოფრენიასა და პარანოიდალურ ხილვას ვგულისხმობ), ფილმის აღქმა ნაწილობრივ გაუჭირდება, თუმცა სურეალიზმის ნისლში გახვეული სიუჟეტი მისი ხელმეორედ ნახვის სურვილს გაგიჩენთ. პირადად მე, რიჩის ეს ფილმი ყველაზე სუსტი მგონია. X პერსონაჟი და შიზოფრენიული უტოპია ფილმს ელიტარულობის სტატუსს მნიშვნელოვნად ურყევს. სურეალისტური პასაჟები ხანდახან გადაჭარბებულიც გეჩვენება, რომლის მიღმა რეალურად ჭირს ლოგიკის პოვნა და ამ ლაბირინთში დაკარგვის ფობია კაპიტულანტურ პოზიციაში გაყენებს, როდესაც თავის დაღწევის ერთადერთი გამოსავალი რეჟისორის გენიის უპირობო აღიარება და კინოთეატრიდან გამოქცევაღა რჩება.

მაყურებელი, რომელიც ჭადრაკში ვერ ერკვევა, ნაკლებად გაიგებს გაი რიჩის კომბინაციებს, რომელსაც სპეკულაციურად ახვევენ ფსევდოინტელექტუალურ სახვევში. ჭადრაკისა და აფიორის ერთი-მეორესთან შედუღება მართლაც სპეკულაციური პასაჟია, რომელიც გიფანტავს ყურადღებას და ცრუ ორიენტირს გაძლევს, რომელიც დღემდე გაუგებარია – რა ხერხით და, რაც მთავარია, როდის მიგიყვანს ჭეშმარიტებასთან. ერთადერთი რაც ამ კინოკოლაჟში გამოიკვეთა ის არის, რომ `რევოლვერი” – რეჟისორის მორიგი მცდელობაა ჩაიხედოს სიღრმისეულად თამაშის არსში, მის ფსიქოლოგიზმში და დაამტკიცოს, რომ ორთავეს - აფიორასა და ჭადრაკს გონების დაძაბვა სჭირდება... თუ გაი რიჩის 90-იანი წლების შემოქმედებას ტარანტინოს ზეგავლენას უკავშირებდნენ, `რევოლვერი” დევიდ ლინჩის ფილმებს შეადარეს, რაც, ვფიქრობ, თანამედვორე ბრიტანული კინოს რეაბილიტაციას ისახავდა მიზნად... ასეა თუ ისე, მრავლისმეტყველია ისიც, რომ გაი რიჩის თვითმყოფადობაზე საუბრისას თავად მაყურებლები აგდებენ პათოსს, პერმანენტულად ამცირებენ რიჩის თვითღირებულებას, როდესაც მის უკან გამუდმებით ხედავენ სხვა რეჟისორების ლანდებს.